VACCINE DỊCH TẢ HEO CHÂU PHI: TỪ MỘT GÓC NHÌN

Dịch tả Heo Châu Phi (ASF) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất đối với ngành chăn nuôi heo toàn cầu hiện nay. Tổn thất do ASF gây ra được ước tính lên đến 20.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2019–2021, làm giảm hơn 20% tổng đàn heo quốc gia. Với nhu cầu tiêm phòng tiềm năng cho khoảng 25–30 triệu con heo mỗi năm, thị trường nội địa cho vaccine ASF có thể đạt quy mô 750–1.000 tỷ đồng/năm, chưa kể đến tiềm năng xuất khẩu sang các quốc gia khác.

Trong nhiều thập kỷ, việc phát triển vaccine phòng bệnh gặp nhiều khó khăn do đặc điểm phức tạp của virus, như cấu trúc gen lớn và khả năng tránh né miễn dịch mạnh mẽ. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, có nhiều tiến bộ đáng kể đã được ghi nhận trong nghiên cứu và phát triển vaccine ASF.

Mặc dù vậy, việc mở rộng sản xuất vaccine ASF vẫn đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn sinh học, khả năng sản xuất quy mô lớn và cần thêm dữ liệu đánh giá hiệu quả lâu dài trong điều kiện thực tế. Do đó, đầu tư vào nghiên cứu, phát triển công nghệ sinh học và xây dựng năng lực sản xuất trong nước là yếu tố then chốt để đảm bảo nguồn cung vaccine ổn định và chủ động ứng phó với dịch bệnh. Trên cơ sở đó, sau nhiều vấn đề về vaccine Dịch tả heo Châu Phi đã được thảo luận qua các diễn đàn, hội thảo..., có mấy vấn đề cần suy ngẫm sau:

1. GIÁ TRỊ VACCINE

Giá trị vaccine là rất lớn và rất ý nghĩa - đặc biệt đối với đàn giống. Thế giới có nhiều nghiên cứu và khảo/thử nghiệm vaccine khá sớm. Tuy nhiên số đơn vị nghiên cứu hiện bị giới hạn cấp phép ở một số quốc gia, đồng thời các công bố quốc tế về nghiên cứu có mức độ cẩn trọng hơn.

Điều đó chứng tỏ rằng vaccine khó thiết kế/sản xuất - do hệ gen virus phức tạp kết hợp với sự biến chủng của virus (thực địa/vaccine/ lai...), cơ chế đáp ứng miễn dịch và bệnh lý nền phức tạp của vật chủ - chưa được hiểu biết đầy đủ.

2. AN TOÀN CỦA VACCINE

Để thay một vaccine khác hãng vào Chương trình vaccine thường quy (vốn được đánh giá an toàn chuẩn quốc tế) thì người kỹ thuật đã phải cân nhắc nhiều thứ trước khi ra quyết định - không có phép dễ dãi vì mục tiêu khác ngoài chuyên môn. Như vậy, một sự khuyến cáo sử dụng vaccine cần được chi tiết và rõ ràng trong từng trường hợp bởi dịch tễ, dịch bệnh, bệnh lý nền ở mỗi trại/hệ thống là khác nhau (bao gồm mức độ hiểu biết của người sử dụng và tình trạng bệnh/dịch);

Thiệt hại của đàn không đơn thuần về năng suất/lâm sàng khi sử dụng vaccine mà bao gồm sự trả giá về dịch tễ/khả năng tái đàn của trại/hệ thống, cũng như hệ lụy lớn lao hơn là sự kiểm soát dịch bệnh ngày càng khó khăn (một trong những lý do nhiều đơn vị nghiên cứu vaccine bị giới hạn cấp phép ở vài nước) ....

3. KHUYẾN NGHỊ

Cần có một Chương trình nghiên cứu cấp nhà nước theo hướng hệ thống hóa, chi tiết, đầy đủ và bài bản hơn;

Cần có sự quản lý chặt chẽ vaccine trong quá trình khảo/thử nghiệm và giai đoạn đầu thương mại hóa, đảm báo tính khoa học, chắc chắn và an toàn cho heo cũng như hệ thống dịch tễ/sự biến chủng của virus vaccine;

Sự truyền thông về mức độ thành công từng công đoạn/giai đoạn nghiên cứu và khảo/thử nghiệm phải theo kênh chính thống, khách quan, trung thực, trách nhiệm (tránh quá đà/hiểu nhầm) hay vì mục đích khác.

Khi vaccine thật sự an toàn và hiệu quả, cần có sự hỗ trợ/bảo trợ của nhà nước cho chương trình tiêm chủng quốc gia (như một số vaccine khác).